در ادامه ی مطلب قبلی با عنوان “خطرات آلاینده های خانگی”، در این مطلب درباره ی خطرات احتمالی ناشی از مصرف بیش از حد مواد شوینده در خانه با شما صحبت می کنیم.
دکتر حمید سهراب‌پور، متخصص بیماری‌های داخلی، فوق تخصص بیماری‌های ریوی و رئیس بیمارستان لبافی‌نژاد به آلاینده‌های خانگی و عوارض و بیماری‌های ناشی از آن‌‌ها توضیح می ‌دهد.
نظافت منزلخب، در کنار چنین آلاینده‌هایی که تقریبا ناشناخته هستند، یک سری از آلاینده‌ها مثل مواد شوینده وجود دارند که مردم هم نسبت به خطرات آن آگاهند، ولی در هر خانه‌ای و به میزان بسیار زیاد از این مواد استفاده می‌شود. در مورد مسمومیت‌های ناشی از این مواد هم توضیح می ‌دهید؟
در مورد مواد شوینده نکته مهمی که وجود دارد، این است که مواد شوینده آلودگی‌شان به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم است. به‌طوری که انواع و اقسام شوینده‌ها و سفید‌کننده‌ها که گاز کلر آزاد می‌کنند، اگر بی‌مهابا استفاده شوند، در فضای سربسته منجر به مسمومیت‌های شدید می‌شوند.
خیلی از افراد هم حتی انواع مختلف این مواد را با هم مخلوط می ‌کنند.
دقیقا همین‌طور است، گاهی اوقات این مواد با موادی مثل اسید ترکیب می‌شوند، چون فرد تصور می ‌کند که در این صورت شست و شو با دقت بیشتری انجام می ‌شود، در حالی ‌که همین شوینده‌های ترکیبی در بسیاری از موارد منجر به خفگی‌های فوری می ‌شوند.
این‌ عوارض که اثرات مستقیم بودند. منظورتان از عوارض غیر‌مستقیم چیست؟
خب مشخص است که خیلی از افراد نسبت به این مواد حساسیت دارند و در اثر تماس پوستی دچار اگزما می‌شوند. در ضمن یک اثر دیگر این آلاینده‌ها آلوده کردن محیط زیست است، چون این مواد از طریق فاضلاب وارد طبیعت می‌شود و تقریبا ماندگار خواهند بود.
علاوه بر این، در مناطقی که این آب‌ها برای استفاده‌های کشاورزی هستند، منجر به بروز بیماری‌های عفونی مختلف می‌شوند. بدتر از همه این که، متأسفانه بر خلاف کشورهای پیشرفته، نسبت به تبلیغ در کمتر استفاده کردن این مواد هم در کشور ما کوتاهی شده است و علاوه بر این که مردم از آن‌ها استفاده بیش از حد می ‌کنند، رسانه‌ها در تشویق مردم نسبت به کمتر مصرف کردن هیچ اقدامی نمی ‌کنند.
فردی که هر روز با این آلاینده‌ها سرو کار دارد، مطمئنا باید منتظر عوارض دراز‌مدت هم باشد. در مورد عوارض طولانی ‌مدت این مواد هم توضیح می‌ دهید؟
خوب ببینید، مواد شوینده مقدار زیادی مواد بازی دارند و انواع و اقسام سفیدکننده‌ها و پودرهای شوینده حاوی موادی برای دفع چربی‌ها هستند که فرمول شیمیایی آن‌ها بسیار پیچیده است. اثرات درازمدت این مواد هم بخصوص در پوست، به صورت انواع واکنش‌های آلرژیک و درماتیت‌ها خودشان را نشان می ‌دهند.
به همین خاطر توصیه می ‌کنیم که اگر این مواد داخل محیط سربسته استفاده می‌ شوند، حتما از دستکش استفاده شود و تهویه مناسب برقرار باشد؛ به‌خصوص در حمام چون بیشتر اتفاق‌ها به علت عدم تهویه مناسب و همراه با بخار آب در حمام می‌افتد.
علاوه بر تمام این‌ها باز هم باید تأکید کنم موادی که وارد سیستم تنفسی می‌شوند، به چند طریق بیماری‌ را تحمیل می ‌کنند؛ ‌طوری که به‌طور مستقیم، مواد اسیدی منجر به سوختن مخاط می ‌شوند، بعضی از این مواد هم منجر به التهاب در ریه می‌شوند که این التهاب فرد را مبتلا به برونشیت و بیماری‌های التهابی می‌کند. حتی بعضی از این مواد میزان التهابی که ایجاد می‌ کنند، آنقدر شدید است که حالات اورژانس و فوریت به وجود می‌آورند. برخی واکنش‌های التهابی نیز سیرشان خیلی مزمن است و حتی در شروع ممکن است هیچ علامتی در بیمار ایجاد نکنند، اما بعد از ۱۰تا ۱۵ سال کم کم آثار خود را نشان می ‌دهند.
مطالعه‌ای در مورد سرطان‌زا بودن این مواد صورت گرفته؟
البته سرطان‌زایی این مواد به اثبات نرسیده، ولی باید در مورد آن‌ها حتما جانب احتیاط را پیش گرفت، چون به هر حال برای ابتلا به سرطان، این مواد خطر بالقوه دارند. اما نکته حائز اهمیت این است که هر کدام از این مواد شیمیایی وقتی که فرد سیگار هم بکشد، اثرات مخربشان چند برابر می ‌شود، پس باز هم سیگار برای ما مهم‌ترین آلاینده است.
روند پیشرفت این عوارض به چه صورت است؟ منظورم میزان برگشت‌پذیری یا ماندگاری آن‌هاست.
در مورد بعضی از مواد شیمیایی مانند کلر، علائم قابل برگشت است و بیمار معمولا بهبود می‌یابد، ولی در مورد بعضی از مواد مثل آزبست، بیماری دیگر قابل برگشت نیست و کار خاصی نمی‌توان برای بیمار کرد.
سؤال آخر، مسلما ضربه‌پذیر‌ترین افراد در مقابل عوارض آلاینده‌ها کودکان هستند. نه؟
دقیقا همین‌طور است. آلاینده‌های داخل منزل شامل انواع سوخت‌های فسیلی که گاز مونواکسیدکربن تولید می ‌کنند، سیگار و… علاوه بر عملکرد جسمی، بر روی عملکرد فکری افراد منزل اثرات سوئی دارند و در کودکان موجب کاهش بهره هوشی آن‌ها می‌شوند، به‌طوری که با علائمی همچون سردرد، عدم تمرکز و احساس خستگی همراهند. همچنین قبل از بلوغ استعداد ابتلا به بیماری‌های تنفسی بیشتر است.
علاوه بر این، در افراد مسن نیز به علت ضعف سیستم دفاعی، علائم سریع‌تر و با شدت بیشتری بروز می‌کنند.
بنابراین همیشه به این دو گروه سنی در مورد هوای آلوده و انواع آلاینده‌ها، هشدار‌های بیشتری داده می ‌شود.

یکی از انواع مسمومیت‌هایی که در روزهای پایانی سال شایع است و حجم قابل ملاحظه‌ای از مراجعات به مراکز درمانی را تشکیل می‌دهد، عوارض ناشی از استفاده غیر اصولی از مواد شوینده و سفیدکننده‌ای است که برای نظافت و خانه‌تکانی از آنها استفاده می‌شود.

مواد شوینده خانگی

مواد شوینده و سفیدکننده می‏توانند موجب بروز مسمومیت‌ شوند؟

همان‌طور که می‌دانید یکی از عوارض استفاده غیراصولی از مواد شوینده مسمومیت است و به همین دلیل در ایام پایانی سال و حوالی نوروز که استفاده از این مواد بیشتر است، این نوع مسمومیت‎ها شیوع بالاتری دارد.

 

نکته‌ای که در مورد مسمومیت با مواد شوینده و پاک‌کننده قابل توجه است، این است که این مسمومیت‌ها غالبا تصادفی اتفاق می‌افتد و عمدی نیست.

 

این مسمومیت‎ها در چه گروه‌هایی شیوع بیشتری دارد؟

موادشوینده و پاک‌کننده با ترکیبات قلیایی یا اسیدی ضعیف‌ جزو مواد سوزاننده هستند و به طور کلی موارد این نوع مسمومیت در دو گروه اطفال و بزرگسالان و بیشتر در خانم‌های خانه‌دار دیده می‌شود.

 

در مورد اطفال معمولا این مسمومیت به دلیل سهل‌انگاری والدین در نگهداری این مواد در جای مناسب اتفاق می‌افتد و بیشتر به شکل خوراکی است، یعنی کودک به دلیل ناآگاهی مواد شوینده را به صورت خوراکی مصرف می‌کند. در این موارد معمولا کودک دچار سوختگی‌های دستگاه گوارش خواهد شد که از دهان و حلق شروع می‌شود و ممکن است تا مری و معده نیز ادامه پیدا کند. میزان و شدت این سوختگی‌ها به میزان مصرف، نوع ماده شوینده و غلظت آن بستگی دارد، البته با کمی دقت می‌توان از این اتفاق پیشگیری کرد.
استفاده‌کنندگان از این مواد باید این نکته را بدانند که تماس مواد شوینده با پوست و چشم نیز می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین باید هنگام کار از وسایل ایمنی مثل ماسک، عینک کار و دست‎کش مخصوص استفاده کنند

در بزرگسالان این مسمومیت‌ها به چه صورت است؟

در بزرگسالان که بیشتر خانم‏های خانه‌دار هستند، مسمومیت‌ها اغلب به صورت استنشاقی و به دلیل استفاده از این مواد در محیط‌های بسته اتفاق می‌افتد.

 

این گروه به دلیل مجاورت با بخارات مربوط به مواد شوینده دچار سوختگی‌های دستگاه تنفس فوقانی می‌شوند که بسته به نوع ماده و مدت زمان مجاورت می‌تواند از یک سرفه ساده شروع شود و تا علایم تنگی راه‌های هوایی ادامه داشته باشد که در این صورت فرد با علایمی شبیه به یک حمله حاد آسم مراجعه می‌کند و علایم مربوط به نوع حاد آن شامل تنگی نفس شدید، خس‌خس سینه و حتی سیانوزه شدن و عدم اکسیژن‌رسانی به بدن است.

 

به طور عمده این اتفاق در زمان مخلوط کردن دو ماده تمیز‌کننده رخ می‌دهد. برخی افراد برای اثربخشی بیشتر مواد شوینده، دو ماده مثلا وایتکس و جوهرنمک را با هم مخلوط می‌کنند که از ترکیب آنها گاز کلر متصاعد می‌شود.

وقتی این گاز با رطوبت داخل راه‌های هوایی تماس پیدا می‌کند، ایجاد اسید کلریدریک می‌کند که یک اسید قوی و سوزاننده است و می‌تواند موجب سوختگی‌های شدید شود.

 

چه‌طور می‌توان از این حوادث جلوگیری کرد؟

به نظر من برای ضدعفونی و شستشوی لوازم نیاز به ترکیبات بسیار قوی نیست و لزومی ندارد که افراد این مواد را با هم ترکیب کنند. اگر هم این کار به نظر آنها ضرورت دارد، مخلوط کردن را در محیط‌های باز مثل حیاط یا بالکن انجام دهند تا گاز کلر متصاعد شده به آنها آسیب نرساند.

 

در ضمن استفاده‌کنندگان از این مواد باید این نکته را بدانند که تماس مواد شوینده با پوست و چشم نیز می‌تواند خطرناک باشد، بنابراین باید هنگام کار از وسایل ایمنی مثل ماسک، عینک کار و دست‎کش مخصوص استفاده کنند.

 

نکته پایانی؟

یکی از نکاتی که همه افراد باید به آن توجه کنند این است که در صورت بروز حوادثی از این قبیل، هیچ‌گاه به خوددرمانی نپردازند و بلافاصله مصدوم را به مرکز بهداشتی منتقل کنند.